Geçen gün: İstanbul’da, bir BAYRAM kutlamasına ait televizyon çekimlerini, gazete fotoğraflarını görünce: “nedir bu nevruz, niye bu kırılan-dökülen-yakılan ortam” diye düşündüm ve yaptığım araştırmadan sonra: aşağıdaki satırları siz okurlarla paylaşmak istedim.
Dünya üzerindeki bazı toplum kültürlerinde: baharın ilk günü olarak kabul edilen 21 Mart gününe: çeşitli isimler veriliyor olsa da, aslen “nevruz” olarak isimlendirilmektedir.
Evet, nevruz olarak isimlendirilen bu gün: aslında baharın ilk günüdür. Güneş ışıkları: ekvator’a dik açı ile gelir.
Kuzey yarımkürede: “ekinoks” yani “gece-gündüz” eşitlendiği gündür. Bu günde: “gece-gündüz” süreleri eşittir. Bu günün devamında ise, gündüz süresi uzamaya yani günler uzamaya başlar. Güneş ışınları: dünyamız üzerinde, gerek kuzey ve gerekse güney yarımkürede: eşit olarak paylaşılır.
Dünya üzerindeki bazı toplum kültürleri demiştim. Bunlar: yani “nevruz”un kutlandığı kültürler ve bu kutlamalara verilen farklı isimler şöyledir: Türkçe: Nevruz, Farsça: Noruz, Özbekçe: Navruz, Kazakça: Nauriz, Türkmence: Nowruz, Kırgızca: Nooruz, Kürtçe: Newroz, Azerice: Novruz, Tatarca: Navrez. Bunların dışında: baharın ilk günü: Arnavutlar, Gürcüler, Afganlar, Tacikler, Kırgızlar, Kazaklar tarafından da kutlanır.
Anadolu ve Orta Asya Türk kültürü: nevruz gününü, Göktürklerin, Ergenekon’dan çıkışı ve baharın gelişi olarak kabul etmekte ve kutlamaktadır. Ayrıca: “12 Hayvanlı Türk Takvimi”nde, nevruz günü görülmekte ve uzun bir tarihi süreçten bu yana törenlerle kutlanmaktadır. Genellikle, tarımla uğraşılan yörelerde, bir tür “bolluk ve bereket” töreni olarak kutlanan bu gün, Alevi-Bektaşi toplumlarında ise, inanca dayalı anlam ifade etmektedir. Çünkü: Hz.Ali’nin doğum günü olduğuna inanılır. Hz.Ali ile, Hz.Fatma’nın evlendikleri gündür. Hz.Muhammed’in veda haccı dönüşü, Hz.Ali’yi halife ilan ettiği gündür. Bu nedenle, nevruz günü, Alevi-Bektaşiler tarafından: çeşitli törenler ile kutlanır.
Osmanlı döneminde: yine bu güne, özel bir anlam verilmiştir. Bu özel günde: şairler tarafından, padişahlara çeşitli kasideler sunulurdu. Bu kasidelerde: baharın gelişi, ağaçların tomurcuklanması, çiçeklerin açması ifade edilirdi. Yine, inanışa göre: nevruz gününde: Adem’in yaratıldığına, Nuh’un gemisinin karaya çıktığına inanılır ve bu günde: dünya üzerindeki bütün yaratıkların Tanrı’ya secde ettiğine ve dileklerinin yerine getirileceğine inanılırdı. Yine, aynı gün öncesinde, saray hekim başları tarafından çeşitli baharatlar katılarak hazırlanan macunlar, padişahlar ve ailelerine sunulurdu. Günümüzde, bu gelenek, Manisa ilimizde, yine nevruz gününde, önceden hazırlanan macunların, halka dağıtılması şeklinde sürdürülmektedir.
Peki: “nevruz” kelimesi, ilk kez ne zaman gündeme gelmiştir. Yazılı kaynaklan incelendiğinde: nevruz kelimesinin, ilk olarak, II. Yüzyılda: İran kökenli Pers kaynaklarında geçtiği görülmüştür. Çünkü: Nevruz günü, İran kökenli Bahai takviminde, yılın ilk günü olarak belirlenmiş ve kabul edilmiştir. Yine, İran mitolojisine göre: Tanrı, dünyayı, insanı ve güneşi: bu günde yaratmıştır. İran ülkesinin efsanevi şahı Kiyumers: tahta oturduğunda, bu günü bayram ilan etmiştir. İran’da, yine bir sembol olan Cemşid, aynı gün tahta oturmuştur.
Değişik toplumlar: nevruz gününde, yani yılın ilk günü: Pers kralına, hediyeler getirmişlerdir. Günümüzde, İran ülkesinde, 21 Mart günü, şenliklerle anılmaktadır.
Yine de, nevruz günü ve kutlamalarının: Pers yani İran öncesinde, Hun Türklerinden, Orta Asya kültüründen geldiği konusunda, kesin kanıtlar bulunmaktadır.
Peki, baharın ilk günü olan nevruz nasıl kutlanır. İnsanlar: mesire yerlerine giderler, dilekler tutulur, kırlarda çeşitli eğlenceler düzenlenir, maniler söylenir, baharın ilk çiçekleri toplanır. Sabah erken kalkılır. Özenle giyinilir. Bolluk ve bereket dileklerinde bulunulur. Yüksek bir tepede ateş yakılarak, baharın geldiği müjdelenir. Ayrıca: yine bu kutlamalar sırasında: ateş üstünden atlanır, demir dövülür, yumurta tokuşturulur. Evet, nevruz günü, yazının içinde de söylediğim gibi, hiçbir kültür tarafından kişiselleştirilmemeli, her isteyen tarafından, baharın gelişi kutlanmalı, ama bir BAYRAM gibi, yüzyıllardır olduğu usullerle kutlanmalıdır.
Son olarak: dünya üzerindeki birçok kültür tarafından kabul edilip kutlanan 21 Mart nevruz günü: Birleşmiş Milletler tarafından, 2010 yılından itibaren “Dünya Nevruz Bayramı” olarak kabul edilmiştir. Buna istinaden, 21 Mart günü, Dünya Manevi Kültür Mirası Listesine dahil edilmiştir.
