Anadolu’da, günümüzden binlerce yıl önce egemenlik kurmuş ve her ne kadar atalarımız olarak kabul edilmese de, bu topraklar üzerinde yaşamış insanların öyküsüne devam ediyoruz.
MÖ.2500 yılları, yani günümüzden 4500 yıl kadar önce. Kafkaslar yöresinde yaşayan ve kökenlerinin Asyalı “Subaru” lar olduğu tahmin edilen bir kısım insan: guruplar halinde, Van gölü çevresindeki yerleşim yerlerine ve daha sonra, daha güneye, daha sıcak bölgelere inmeye başlarlar. Bu kez yerleşmeyi tercih ettikleri yerlerin başında: günümüzdeki Diyarbakır görülür.
Bu sırada: Hindistan’dan hareket ederek, İran yaylası üzerinden geçen ve Güneydoğu Anadolu bölgesine gelen diğer bir gurup insanla karşılaşırlar. Güneydoğu Anadolu bölgesindeki bu karşılaşma sonucu kaynaşan bu insanlar, daha sonraki dönemde: yine guruplar halinde: bölgede dağılmaya ve yerleşmeye başlarlar.
Diyarbakır yöresine gelen kafileler; yörede, daha önceki yaşantılarının bir gereği olarak, kabileler halinde, ayrı ayrı yaşamaya başlarlar. Bu kabileler; kendi içişlerinde müstakil hareket etmelerine rağmen, herhangi bir dış tehlike durumu söz konusu olduğunda, birlikte hareket etmeyi, birlik olmayı becermektedirler. Bunun sonucunda: Diyarbakır, Mardin, Urfa ve daha güneyde, Kerkük ve Filistin’e kadar olan bölgede, büyük bir imparatorluk kurarlar. İmparatorluğun: kuzeyde kalan bölümüne yani Anadolu topraklarında kalan bölümüne “Hurrriler” ve güneyde kalan bölümüne ise “Mittaniler” ismi verilir. Biraz önce söylediğim gibi, bunlar kendi içişlerinde serbest, dış tehlike karşısında ise, birleşen topluluklar halinde yaşamayı sürdürürler. Yani bir anlamda, küçük Beylikler halinde yaşarlar. Bu dönemdeki komşuları ise: Asurlular ve Mısırlılardır. Mısırlılardan sonra, dönemin, doğudaki en güçlü yapısını oluştururlar.
Hurriler: Dicle-Fırat nehirleri arasında kalan ve Mezopotamya olarak isimlendirilen, verimli toprakların bulunduğu bölgeye yerleşirler. Ama, esas yerleşim, öncelikle “Harran ovası” ve takip eden dönemde ise Çukurova bölgesidir. Gerek Harran ovası ve gerekse Mezopotamya bölgeleri: tarım ve ticari yönden çok elverişlidir. Bunun sonucunda: bu insanlar, tarım ve ticarette, önemli başarılar kazanırlar. Yabani buğday ve mercimekgilleri tarıma uygun hale getirirler. Koyun ve keçiyi evcilleştirirler. Hatta ve özellikle, at yetiştiriciliği konusunda, büyük gelişmeler kaydederler ki, bu durum, Boğazköy bölgesinde yapılan kazılarda bulunan, 4 Hitit tabletinde açıkça belirtilmektedir. Boğazköy denilince, aslında burada hassas bir konu hakkında söz etmek istiyorum.
Hititlerin egemenlik alanlarından olan, Alacahöyük yöresinde yapılan kazılarda, kral mezarları bulunur ve bu mezarlarda ele geçirilen kalıntıların en başında, kralların cenaze törenlerinde kullanılan “güneş kursları” gelmektedir. Tunç-Bronz ve altın ile yapılan bu güneş kursları: kral cenazelerinde kullanılır ve daha sonra ölü ile birlikte mezara gömülürmüş. Binlerce yıl sonra yapılan arkeolojik kazılarda, dönemin bu muhteşem sanat eserleri bulunur ve günümüzde, Ankara-Anadolu Medeniyetleri Müzesinde ihtişamla sergilenmektedirler. Evet, bu muhteşem güneş kursları: Hurri kültürü eseridir ve Hurri kralları mezarlarında bulunmuştur.
Mardin bölgesinde, Urkis isimli şehri kurarlar ve bu şehirde bir tapınak kurulması hakkında yazılı bir belge: günümüzde, Paris-Louvre Müzesinde sergilenmektedir. Bu belge: bir taş levha üzerine, arkaik çivi yazısı ile hazırlanmış ve MÖ.2300 yılına aittir. Diyarbakır-Mardin-Muş-Urfa-Kerkük başta olmak üzere, tüm çevre yörelerde egemenlik kuran imparatorluk: biraz önce söylediğim gibi, yörede çeşitli şehirler kurarlar. Bunların başında gelenler: Tell Brak, Şagar, Bazar, Tell Feheriye’dir. Başkentleri ise: günümüzde, Urfa şehrinin bulunduğu yerdeki “Hurri” şehridir.
Askeri yönden de önemli buluşlar ve başarılar kazanırlar. Savaş alanında, ilk savaş arabaları, bunlar tarafından kullanılır. Bu askeri gücün sonucunda, topraklar genişledikçe: Asurlular, Akadlar, Mısırlılar ve Hititler ile ilişki kurarlar. Hititlileri yenerek, başkentleri Hattuşaş şehrini ele geçirirler ve yaklaşık 200 yıl kadar, burayı kendi egemenlikleri altında tutarlar. Yukarıda, Alacahöyük yöresinde bulunan Hurri kral mezarları, bununla bağlantılıdır.
Mısır kralları ile yapılan mektuplaşmalar, o dönemdeki Hurri-Mitani uygarlığı hakkında, günümüze kadar ulaşan bilgiler yansıtmaktadır.
Peki, ya kültürel zenginlik? Kültürel anlamda: daha güneydeki “Sümer” kültüründen etkilenmişlerdir ve bunun sonucunda, Anadolu’nun bir kısmında, kültürel kalıntılar yaratmışlardır. Bu kalıntılar özellikle, günümüzde “Habur ırmağı” yanındaki mağaralarda görülmektedir. Hatta: Silopi ilçesinin güneyindeki bir köyde, Hurriler tarafından ticarette kullanılan bir kısım altın sikke ele geçirilmiştir. Din bakımından ise, çok tanrılı dine inandıkları görülür. Ölü gömme ve at yetiştirme usülleri: Orta Asya adetlerine benzetilmektedir.
Günümüzde yıllarca önce, Anadolu topraklarında büyük bir egemenlik kuran bu ulus: MÖ.1250 yılında yıkılır. Çünkü: gelişen ticaret ve sonucundaki zenginlik, çevrelerindeki ulusların dikkatini çeker ve bu uluslar, kendileri için tehdit oluşturmaya başlar. Derken, Mısır yöresinden gelen Hiksoslar tarafından, büyük bir saldırıya maruz bırakılırlar ve bölgeyi terk ederek, Toros dağlarına sığınırlar ve zamanla tarih sahnesinde yok olurlar. İmparatorluğun, kuzey bölümünde kalan toprakları ise, Hititler tarafında ele geçirilir.
Sonuç olarak: bu insanlar, yüzyıllarca süren bir süreçte, Anadolu toprakları üzerinde yaşamışlardır ve bu nedenle, tarihi geçmişimiz açısından önemlidir. Yoksa: yaşamları hakkında, çok da ayrıntılı bilgilere sahip olunmayan bu insanlar hakkında; dilleri, yaşam tarzları gibi konularda, çeşitli yanlı yorumlar yaparak, onun atası, bunun atası gibi sonuçlar çıkarmanın gereksiz olduğu kesindir.
