Önce Fener semtinin tarihçesi:
Ermeni yazar Farbl Lazar’ın yazdıklarına göre, İmparator Konstantinus, Bizanstion adını taşıyan bu küçük yerleşim yerine geldiğinde, buranın çok güzel olduğunu ve yerleşmeye çok elverişli olduğunu gördü.
Çünkü buranın batı tarafındaki ufak bir kara kısmı yanında, diğer üç bölüm denizle çevriliydi.
Bu yüzden, İmparator derhal faaliyete başladı ve yarımadanın iç kısmında bulunan tepeleri düzelttirdi ve surların inşa planını hazırladı.
Roma döneminde yerleşilen bu bölgeye, Bizans döneminde “Petrin” yani “Kaya” ismi verildiği biliniyor.
Bu bölge, İstanbul’un yedi tepesinden birinin zirvesine çıkan, oldukça dik bir yokuşun çevresinde kuruluydu.
Hatta, burada sadece surlar değil, aynı zamanda şehir merkezinden ayrı bir iç kale vardı.
Bu kalenin surlarındaki kapıya ise “Porta Phanari, Porte del Pharo”” yani “Fener Kapı” deniliyordu.
1351 tarihli bir belgede ise, bu kapının yanındaki mahalleye, Bizans döneminde “Fanari” ismi verilmişti.
Çünkü bu mahalle yani kapının bulunduğu yerde, limana yakın bölümde bir zamanlar bir deniz feneri vardı.
Ancak bu sözü edilen deniz feneri, günümüze ulaşmamıştır.
Muhtemelen, İstanbul’un uğradığı büyük depremler, kuşatmalar ve saldırılar sırasında yok olmuştur.
Zaten sadece fener değil, gerek surlar ve gerekse bir zamanlar burada bulunduğu söylenen kapıdan da herhangi bir kalıntı, günümüze ulaşmamıştır.
Ancak kapının yeri tahmin edilmektedir.
Çünkü bütün sokaklar, kapının bulunduğu tahmin edilen yere açılır.
Evet, surlarla çevrili bu iç kale bölgesinin ismi, Bizans döneminde “Petrion” olarak bilinmektedir.
Şehir merkezinden ayrı, bağımsız bir bölüm gibi olan Petrion’un ilginç bir tarihi geçmişi vardır.
1204 yılındaki işgalde, Latinler yani Haçlılar, ilk önce Petrion bölümünü ele geçirmişler ve ardından şehre girmeyi başarmışlardır.
Çünkü başlangıçta Haçlı donanması düşman gibi görülmemiş ve Haliç girişindeki ünlü zincir açılarak donanmanın Haliç’e girmesine izin verilmiştir.
Ardından Haçlılar Haliç kıyısında bulunan ve diğerlerine göre daha zayıf surlara saldırmışlar ve Petrion’u ele geçirmişlerdir.
Ama Türklerin şehri kuşatmasında, bunun tersi olmuş, şehrin birçok bölümü ele geçirilmesine rağmen, Petrion’da bulunanlar, burayı uzun süre savunmuştur.
Buna istinaden, Fatih Sultan Mehmet, buranın yağmalanmasını yasaklamış ve hatta sonradan buraya bazı ayrıcalıklar vermiştir.
Bu yüzden, tarihi süreçte, İstanbul’da yaşayan Rumlar ve özellikle Feneriyot olarak isimlendirilen varlıklı aileler, bu bölgede toplandılar ve semtin iç bölümlerinde Rumlar, sahillerde Yahudiler karışık olarak yaşıyorlardı.
Ermeni tarihçi Sarraf Hovannesyan tarafından yazılar yazılarda: Cibali Ayakapı’dan Fener’e kadar uzanan yerde, Rum zenginlerinin ve Eflak-Boğdan Beylerinin sıra sıra evlerinin bulunduğundan söz eder.
Çünkü bir zamanlar, Osmanlı yönetiminde olup günümüzde Romanya’nın parçaları olan Eflak-Boğdan voyvolaları, geleneksel olarak Fener Rumları arasından seçilirdi.
Ayrıca, Osmanlı hariciyesinde, tercümanlık görevleri de hep Rumlar tarafından yürütülürdü.
Sonuçta Rumlar ellerine geçen yüksek paralarla Fener semtinde muhteşem evler ve saraylar yaptırdılar.
Bu saraylar günümüze ulaşmamıştır, evlerin ise bir kısmı kalmıştır.
